Trefillinn

Áður en Unnar hljóp út vafði hann gulum trefli vandlega um hálsinn. Einum af mörgum sem móðir hans hafði prjónað í sama lit. Halla dóttir hans þreyttist ekki á að benda föður sínum á hve fáránlegt væri að hengja sig í þessu snjáða garni allan ársins hring, sama þó sólin skini. „Svo er hann á litinn eins og piss,“ sagði hún.

En þegar Unnar nálgaðist götuna myndaði trefillinn mjúkan skjöld fyrir kunnuglegum, köldum tönnum. „Bílarnir koma úr öllum áttum Unnar minn, eins og skríðandi dýr,“ hafði móðir hans sagt við gangbrautirnar. „Aldrei sleppa hendinni.“

Unnar gekk yfir svarthvíta gangbrautina. Hinum megin götunnar var plakat með mynd af seiðkonu sem Unnar veitti enga eftirtekt. Ef það hefðu fylgt leiðbeiningar með einkadótturinni. Tíu bindi um hvernig ala eigi upp börn.

Samt. Voru það ekki aðrir foreldrar sem þurftu leiðbeiningar? Þessir sem mættu aldrei á foreldrafélagsfundi og leyfðu börnum sínum að valsa um dimm húsasund og góna á drápstölvuleiki fram undir morgun.

En því traustari sem rammi Unnars var, því meira streittist dóttirin á móti. Var kærasti hennar, Andri eða hvað hann hét nú, angi af því sama? Skilaboð í formi gervitöffara með vaxtaræktarvöðva og liðandi snákahúðflúr á hálsinum.

Unnar staðnæmdist við annað rautt ljós. Bílarnir þutu hvæsandi hjá. Hvað sá Halla við þennan dreng? Var þetta eðlilegt mótþróaskeið nítján ára stúlku eða hafði Unnar óafvitandi stýrt dóttur sinni þangað sem hann óttaðist mest?

Unnar leit á rafmagnskassa. Annað plakat af sömu seiðkonu. Fleiri á næstu ljósastaurum. Undir myndinni var texti sem las: „Vandræði með unglinginn? Úlfhildur Brekkan, uppeldiskuklari.“ 

Hvaðan komu þessar auglýsingar? Ef það væri hægt að galdra lélega kærasta í burtu. Tengdasynir áttu að veita öryggi, ekki grafa undan því. Aldrei hefði Unnar ögrað móður sinni með uppreisnargjarnri tengdadóttur. 

Unnar fann smápeningana fleyta kerlingar í leðurpyngjunni þegar hann stökk yfir síðustu götuna. Halla gerði grín að honum fyrir að burðast á milli bæjarhluta með fullan peningaskáp í vasanum. En þegar símarnir og kortin virkuðu ekki? 

Halla var enn of ung. Hún hafði ekki lent í neinu stórvægilegu. En þurfti það endilega að gerast svo hún byrjaði aðeins að gæta sín?

Unnar staðnæmdist fyrir framan leiguíbúðina. Stofuljósin kveikt. Blátt mótorhjól fyrir utan. Tengdasonurinn var greinilega heima. Unnar lokaði augum. Honum fannst hann finna aftur fyrir hörðu gúmmísætinu titra í hægri hendi og köldu járninu í þeirri vinstri.

Unnar herti trefilinn. Hlýtt og ljóst handverkið, prjónað konu eftir konu í gegnum aldirnar til að vernda börnin fyrir bítandi frosti, lagðist þétt upp að sláandi hálsæðunum.

Einn hring um hverfið áður en hann myndi banka. Kannski hyrfi mótorhjólið á meðan fyrir tilstilli töfra. Hókus, pókus, fílí-láttu þig hverfa úr lífi dóttur minnar.

En þegar Unnar gekk fyrir horn feykti miskunnarlaus vindur trosnandi prjónaskapnum upp í loftið. Þvaglitaður trefillinn tókst á loft og bylgjaðist í loftinu. Unnar hljóp á eftir og óskaði sér að allt þetta rugl myndi hætta.

Nístandi kuldi aftan á hálsinum. „Ertu að leita að þessum?“ spurði hvítklædd kona með agnarlítil augu og enn minna nef, sú sama og á auglýsingunum. 

„Hvað ef tengdabarnið er ekki raunverulega vandamálið?“ bætti hún við. Unnar kom ekki upp orði. Var þetta sölutrix sem hún notaði á alla eða las hún í alvörunni hugsanir? Tengdabarn... Snjallt. Hún gætti sín á að nota hlutlaust orð.

„Ahh... Ég sé að þessi trefill er mikilvægur. Hvað ef hann fengi rödd? Hlýja, styðjandi nærveru, sem enginn heyrir nema þú?“ sagði seiðkonan.

Unnar virti konuna fyrir sér. Augun og nefið voru svo pínulítil að skakkur munnurinn líktist risastórum, botnlausum pytti. Hafði ósk Unnars ræst eða gerði örvæntingin hann ginnkeyptan fyrir einföldum töfralausnum?

Kuldinn gróf sig inn í herðarnar eins og agnarlitlar skrúfur í frosinn trjádrumb. „Geturðu þá látið hann hvísla svona uppeldisráð?“ spurði Unnar. Seiðkonan brosti. 

Unnar valdi því næst mjúka kvenrödd úr hljóðdæmum sem seiðkonan lék fyrir hann af eldgömlu segulbandi. Væri þetta eintómt bull var þetta þó metnaðarfyllsta bull sem hann hafði séð. Unnar hitnaði í framan.

 „Geturðu líka gert hana, hvernig á ég að orða það... svolítið svona... þokkafulla? Með svona þykkt, krullað hár og líka þú veist... eða sko í la-laginu eins og, eða þú veist...“ byrjaði hann.

„Heyrðu góði, ég rek ekki þannig þjónustu,“ svaraði seiðkonan og hvessti pínulitlu augun. Síðan frussaði hún úr hlátri svo gljáandi, klofinn úfur rykktist til og frá yfir ólgandi kokinu.

Unnar mátti ekki blikka auga þegar hún blés í langa og mjóa flautu. Trefillinn hitnaði og hristist á hálsinum við djúpan tón. Síðan fylgdu háir og hraðir tónar og trefilinn tókst mjúklega á loft. Þetta virkaði! Eða?

„Nú þarftu að vera alveg kyrr, allt í lagi?“ varaði seiðkonan við. En þegar laus þráður úr treflinum straukst við nefið á Unnari hnerraði hann á sama augnabliki og seiðkonan blés ákafan lokatóninn.

Fyrst varð allt svart. Síðan var Unnar allt í einu staddur fyrir utan leiguíbúð dóttur sinnar. Trefilinn var horfinn, en samt var enginn kuldi á hálsinum. Aðeins smávægileg þyngd á hægri öxl, næstum eins og.. gler?

Unnar leit varlega til hliðar. Agnarlítil mannvera horfði til baka úr lítilli, opinni krukku. Þetta var snyrtilega klæddur maður með há kollvik og óvenjulega máttugt yfirvaraskegg sem hringaðist yfir báðar kinnar eins og öldur í stormi.

„Hinir veikburða kjósa að kafna í öryggi fortíðarinnar frekar en að horfast í augu við kulda lífsins.“ Maðurinn talaði á þýsku, sem Unnar skildi einhverra hluta vegna allt í einu. Látbragðið var ákveðið en gamaldags.

Hvar hafði Unnar séð þennan mann áður? Augun voru djúp en brunnu af næstum óþægilegri ákefð. Áttu þetta ekki að heita hlý og hughreystandi ráð? Þetta hafði greinilega mislukkast við hnerrann. Hann kíkti í veskið, allir seðlarnir voru horfnir.

Unnar gekk burt frá íbúð dóttur sinnar, í áttina sem seiðkonan hafði birst. Bölvaður svikahrappurinn. Að hann skuli hafa fallið fyrir...

„Heigull!“ hrópaði litli maðurinn.

„Hmpf... þú ert ekki einu sinni raunverulegur,“ tautaði Unnar og hraðaði skrefum.

„Raunverulegur? Eins og úldinn trefill sem móðir þín prjónaði?“ spurði maðurinn hortuglega.

„Rugl... Það þurfa allir leiðsögn,“ svaraði Unnar.

„Meinarðu þá leiðsögn sem þú vilt heyra?“ sagði maðurinn í krukkunni með starandi augnaráði.

Unnar reyndi að ýta krukkunni af öxlinni en hún var blýföst við hann.

„Heyrðu þú þarna, hver sem þú ert. Ég þarf bara einhvern til að segja mér að hafa ekki áhyggjur. Að ég sé á réttri leið með þetta allt.“

„Með því að labba í burtu frá heimili dóttur þinnar? Af því þú sást hjól kærastans fyrir utan? Hver var það aftur sem kenndi þessari stelpu að hjóla? Heigullinn sjálfur?“

Unnar fann hita vefjast um brjóstholið. Hart gúmmí í hægri hendi, kalt járn rauða barnahjólsins í þeirri vinstri. Hún mátti ekki detta.

Unnar sneri við og bankaði á dyrnar. Fyrst heyrðust raddir, síðan tók við þögn. Andri tengdasonur opnaði dyrnar, ber að ofan og greinilega nývaknaður þó klukkan væri orðin eitt.

„Blessaður, vinur.“

Vinur? Unnar reyndi að leyna ógeðiskenndinni. Hvern var tengdasonurinn að kalla vin? Unnar reyndi að horfa hvorki á snákahúðflúrið á hálsinum né að telja línurnar á skornum kviðnum.

„Hæ, hæ, má ég koma inn?“ sagði Unnar og laumaðist til að þefa eftir vímuefnum af honum og íbúðinni til skiptis. Bara einn hjálmur. Keyrði hann ekki um með Höllu aftan á hjólinu?

Maðurinn á öxlinni spratt upp: „Nei! Ekki biðja um leyfi í þínu eigin lífi! Segðu hvað þú vilt!“ Orðin bergmáluðu innan úr krukkunni svo lítil sprunga myndaðist á botni hennar.

Unnar rétti úr sér. „Ég er kominn til að tala við dóttur mína. Farðu í skyrtu, drengur.“

Andri glotti, steig til hliðar og fór að vefja sér tóbak.

„Pabbi? Hvað er í gangi?“ Rödd dóttur hans innan af klósetti. Hljóð í rennandi vatni. Var hún að fela eitthvað?

„Halla mín,“ sagði Unnar í gegnum baðherbergishurðina. „Ég er hræddur um þig.“

Þögn.

„Sauðir skíta í sama gras og þeir éta,“ hló karlinn í krukkunni. Sprungan á botninum dreifði úr sér með fíngerðum litlum nálum sem stungu sér upp þunna glerveggina.

„Þetta er ekki að hjálpa,“ urraði Unnar yfir öxlina.

Andri hristi höfuðið og stakk tóbakinu undir vörina: „Rólegur, þetta er bara munntóbak. Það er ekki eins og ég sé að taka spítt hérna.“

„Þú ert ekki bara hræddur um dóttur þína,“ heyrðist í fyrirlitlegum tón innan úr titrandi krukkunni. „Þú ert hræddur við að stíga af þessum litla, snjáða bletti sem þú kallar hreiður. En veistu hvað?“

„Hvað?“ spurði Unnar.

„Hvað hvað?“ spurði Andri.

Karlinn í krukkunni fékk sér sæti á sprungunni og sagði rólegar en áður: „Þó snákurinn nái ekki ungum hegrans, svelta þeir ef enginn skreppur á eftir æti.“

Unnar leit á hlykkjótt húðflúr Andra og fannst um stund allur tengdasonurinn hlykkjast um í dáleiðandi, gljáandi hreistri. 

Hann svimaði, settist á trékoll og endurtók í hálfu hljóði: „Snákurinn nær ekki ungunum. Snákurinn nær ekki ungunum.“

„Djúpt... En snákar þurfa samt að borða,“ hló Andri og opnaði hvæsandi Pepsidós svo tengdafaðirinn hrökk við.

Vatnið hætti að renna inni á baði. Dyrnar opnuðust.

Halla horfði spyrjandi á föður sinn og kærastann til skiptis. Hárið svart og blautt. 

„Bíddu pabbi, trefillinn... Hvar er trefillinn þínn?“ spurði Halla.

„Manstu þegar ég kenndi þér að hjóla?“ spurði Unnar.

„Hjóla?“ spurði Halla.

„Já. Ég gat ekki sleppt hnakknum, því ég vissi að þú myndir detta,“ sagði Unnar.

„Heppin,“ sagði Andri. „Pabbi minn hélt aldrei.“

„Pabbi, hvað ætlarðu að gera þetta lengi? Þú veður hérna inn og... Það er allt í lagi hérna sko.“ Rödd Höllu sveiflaðist á milli samúðar og pirrings. Hún vafði handklæði um drjúpandi hárið.

Karlinn í krukkunni spenntist upp. Úfið yfirvaraskeggið skall hamslaust á skörpum andlitsdráttunum. Hann hækkaði róminn með hverju orði, uns orðin loguðu: 

„Núna, Unnar, núna! Rístu upp núna... eða endurtaktu sömu úrkynjuðu þvæluna aftur og aftur til eilífðarnóns!“

„Halla,“ sagði Unnar. „Ég hélt svo fast í hjólið að þú dast þegar ég hafði ekki undan hraðanum. En síðan fattaði ég. Ég var ekki að halda fyrir þig, heldur mig. 

„Pabbi....“ sagði Halla.

„Ég sleppti. Þú dast. Byrjaðir aftur. Dast. Ég fann höggin sjálfur. En á leiðinni heim hjólaðir þú á undan mér. Alla leiðina heim,“ sagði Unnar.

„Pabbi, hvað er þetta? Varstu að drekka? Hvar manstu eftir að hafa séð trefilinn síðast?“ Halla fletti upp númeri móður sinnar í farsímanum en fingurnir skoppuðu bara á skjánum.

„Eini trefillinn sem ég þarf er sá sem þú vefur um þig,“ sagði Unnar.

„Það fást treflar hérna í Hagkaup,“ sagði Andri.

„Ég fer núna,“ sagði Unnar og fann hvernig hendurnar slöknuðu.

Dyrnar lokuðust. Andri ranghvolfdi augum. Halla hringdi áhyggjufull í móður sína.

Unnar staðnæmdist við mótorhjól tengdasonarins. Hann snerti hnakkan og stýrið. Gamalkunnur kuldi vafðist um hálsinn. Umferðin virtist æða áfram í bakgrunni.

„Flott. Nú heldur hún að ég sé orðinn klikkaður,“ sagði Unnar yfir molnandi krukkuna.

„Velkominn í hópinn. 150 ár og fólk heldur mig enn klikkaðan,“ heyrðist úr krukkunni. 

Síðan starði litli maðurinn beint á Unnar: „En hún á ekki að skilja þig, heldur sjálfa sig.“

Maðurinn stökk upp úr brotunum og setti upp lítil, kringlótt gleraugu:

„Ungt fólk hlustar á þá sem eru ekki á flótta... líka þegar heimurinn er kaldur og hvæsandi.“

Maðurinn sneri upp á yfirvaraskeggið og leystist síðan hljóðlaust upp í gul og hreistruð form sem vöfðu sér í andartak um háls Unnars og runnu því næst niður göturnar eins og óteljandi hamslaus skriðdýr.

Unnar dustaði ósýnilegt ryk af öxlinni. Hann leit í kringum sig. Plakötin af spákonunni voru horfin af veggjum og staurum. Eftir sátu aðeins þrír daufir punktar og stór, bogin lína í laginu eins og skakkur, brosandi munnur.

Á leiðinni heim fannst Unnari lítið, rautt hjól hverfa á bak við hvert horn. Þó hljóðin í umferðinni væru há og hvell, beit kaldur gusturinn hann ekki lengur.

Áhöldin

Mímir strauk yfir fyrstu ljósmyndina af Tryggva. Fingurgómarnir námu ekki lengur slétt yfirborðið. Þessar hendur tilheyrðu einhverjum öðrum. Mímir opnaði hvert nammibréfið á eftir öðru. Bragðið lagði daufa slæðu yfir langan og mjóan ganginn.

23 ár í dag síðan Mímir þurfti að hlaupa á hinn enda sjúkrahússins þar sem barnsmóðir hans beið. Brátt stæði Tryggvi sonur hans á sömu skurðstofum og Mímir hafði sjálfur helgað sitt fyrra líf. Tryggvi. Ætlaði sonur hans að hreinsa hendur þeirra beggja? Hann hafði keypt þessa dellu sjálfur.

Mímir rölti inn á bað. Hann reyndi að hugsa ekki um skurðstofuna þegar hann veiddi lítil skæri úr snyrtitöskunni. Ekki hjálpaði daufur keimur af sápu og spritti sem hafði fylgt honum síðan snemma í hjúkrunarnáminu.

Hann sá fyrir sér svip Hákons skurðlæknis á bak við grímuna. Hákon sagði aldrei neitt um málið, sem var eiginlega verra en skammir. Vinaleg þögn Hákons var þyngri en nokkur reiðilestur.

Var þögnin af umhyggju eða sjálfsvörn? Líklega hið síðarnefnda þar sem Hákon hafði aldrei hringt í þessi tvö ár síðan hann var látinn fara. Hákon var líka dreginn inn í þetta. Þeir voru teymi. Hákon vissi um dofann.

Teymi. Nei. Hver maður stendur aleinn í hvítum hönskum yfir skurðinum sem kallaður er líf. Mímir kenndi Tryggva syni sínum að vinna með höndunum. Líka þegar hann hafði sofið lítið eftir langar vaktir. En hann kenndi syni sínum aldrei að leggja hendur á neinn. Þetta voru ekki hans gen.

Þegar þeir Hákon opnuðu sýktan skurðinn aftur viku síðar veiddi Hákon upp slímugan bómullarþráð sem aldrei ætlaði að enda. Ef Mímir hefði talið allt einu sinni enn. Hann klippti neglurnar. Hversu flókið var að telja upp að sjö? Tryggvi gat talið upp að sjö þegar hann var tveggja ára.

Enginn vissi hvort sýkingin tengdist grisjunni, en Mímir var viss um það. Samt. Ein aum grisja. Skárra ef þetta hefði verið heilt áhald. Þá hefði enginn efast. Sjúklingurinn lifði en var bundinn við hjólastól eftir þetta.

Mímir var ekki einu sinni illa sofinn eða þreyttur þegar næsta atvik henti. Hann fann bara ekki hvar skurðhnífurinn var. Atvikunum fjölgaði. Símtöl. Raddir á göngunum. Eftir brottreksturinn hætti Mímir alveg að mæla blóðsykurinn.

Stóri skugginn í baðherbergisspeglinum var ekki hann. Einhver hafði plantað niður eftirlíkingu þar sem áður dafnaði farsæll skurðhjúkrunarfræðingur. Nákvæmar hendur sem gættu sjúklingsins þegar hann gat það ekki sjálfur. Hreinar hendur. Góðar hendur. Hvernig gátu þær tengst slóð alvarlegra atvika?

Sápa, spritt og rennandi vatn. Kunnuglegar hreyfingar við vaskinn. Hákon að ræskja sig og segja eitthvað. Mími fannst hann sjá lítinn hvítan þráð sveiflast til á botninum. Hvað batt föður og son? Sykurmóðan lagðist fyrir augun eins og mjúk grisja. Af hverju hafði hann ekki mælt sykurinn svona lengi? 

Tvær hendur teygðu sig varlega úr móðunni. Unglegar og fimar hendur í mjólkurhvítum hönskum. Hendurnar svifu í hvítu myrkri þar sem brjóstkassinn hefði átt að vera. Önnur hélt á skærum, opnaði þau og lokaði með hægum takti. Hin studdi við stirndan bakka með sex glærum áhöldum.

Þegar hendurnar tóku upp skærin, mundi Mímir eftir þrýstingnum á fingrinum þegar hann klippti á fölan naflastrenginn hans Tryggva fyrir tuttugu árum. Nokkrir fingur sonarins höfðu verið krepptir frá fæðingu, eins og hann héldi sjálfur á ósýnilegum skurðhníf. Hver hafði rétt syninum hnífinn sem skar á þráð bekkjarbróðurins?

Mímir hafði sannfært sig um að allar aukavaktirnar hefðu verið fyrir þau. Hann sá það ekki þá, en skurðstofan varð að skjóli. Stað þar sem hvert handtak skipti máli, ólíkt óreiðunni handan litla gluggans. Óreiðunni eftir vakt. Hliðarmynd hans fyrrverandi sem þeysti um gólf og sagði hvernig Mímir ætti að ala upp son sinn. Son sem átti að hafa verið gerandi í einhverju eineltismáli. Mímir herti takið um skærin. Í hvaða vef hafði hann flækt hendur sínar? Gerði Tryggvi þetta í alvöru?

Mímir reif upp nýjan kleinuhringjapakka af klunnalegum ákafa. Glær þoka færðist yfir myndirnar á veggjunum. Guðsgafflarnir hurfu inn í sykrað ský sem tók á sig útlínur konu. Því fylgdi ákveðin nautn þegar allt raknaði upp í rennandi hvítar rákir. Þegar ekkert bast engu og eilífðin flaut á milli fingranna.

Mímir leit aftur í spegilinn inni á baði. Meiri þoka en áður. Skærin voru hulin en nú sást þráðurinn. Ljós strengurinn vafðist um sjálfan sig. Titringur í lófanum. Hafði einhver lagt skærin í hendur Mímis, eða hélt hann á þeim allan tímann? Hann mætti alhvítum augum yfir stórum gráum sloppi í speglinum.

Kunnuglegur þrýstingur á baugfingur þegar hann glennti skarpar brúnirnar í sundur. Hljóðið í soginu. Hanskarnir í speglinum drógu upp fölan, slímugan þráð. Var þetta naflastrengur eða raknandi bómullargrisja?

Mímir lagði skærin upp að þræðinum. Málmurinn dansaði við sláttinn í strengnum. Grímuklætt andlitið í speglinum kinkaði kolli. Hver maður var einn í sinni aðgerð. Klippa.

Þráðurinn titraði undan hvössu áhaldinu, eða voru það hendurnar sem hristust? Móðan þykknaði. Mímir sá fyrir sér þegar hann skráði sig í hjúkrun. Kvöldin sem geymdu loforð. Tryggva að læra að reima. Þreytulegan skólastjórann að líta upp frá skjalinu. Hákon að tala við nemana.

Voru þetta stakir þræðir eða ófst allt í einn risastóran vef sem var stærri en nokkur gat séð? Var hægt að klippa einn þráð án þess að rekja upp aðra? Hafði Mímir hvítu hanska, eða lá hann opinn uppi á borðinu?

Tryggvi. Mímir stöðvaði hreyfinguna. Skærin duttu hljóðlaust í vaskinn. Sumt var ekki hægt að klippa burt. Sláttur og þagnir á víxl. Saltir vefir víkkuðu og drógust saman.

Mímir reikaði inn í stofu. Hann fann ekki fyrir símanum í hendinni, fyrir utan smá þrýsting á baugfingur eins og undan augum skæranna.

Fingurnir krepptust. Tilfinning um að halda á einhverju hörðu. Mímir þurfti að losa takið með hinni hendinni. Þegar lófinn opnaðist heyrðist fjarlægur skellur.

Mímir var ekki viss hvort hann hafði í raun komið við skjáinn og stimplað inn tölurnar. Þangað til rödd Tryggva heyrðist: „Halló... Pabbi? Ég er á vakt. Ég hringi á eftir, ókei?“ Tryggvi lagði á.

Mími fannst hann anda í gegnum þrönga slöngu. Hann tók upp rykugan blóðsykursmælinn. Honum fannst hann sjá Hákoni bregða fyrir í litla stofuglugganum. Sjö nóvemberstjörnur loguðu á himni.

Þó Mímir fyndi ekki fyrir stungunni var eins og hendurnar svifu yfir óendanlegu skurðarborði. Hann kveikti á lampanum. Hrein áhöld á glitrandi silfurbakka. Svæfingin settist við tækið. Mímir heyrði dyrnar opnast þegar sjúklingurinn rúllaði inn.

Hórus fer í Bónus

Það gerist ekki á hverjum degi að fornegypskur guð ranki allt í einu við sér á miðju gólfi íslenskrar lágvöruverðsverslunar, en þannig var það með hann Hórus í Bónus á Egilsstöðum.

Gylltur sandurinn hrundi af öxlum guðsins þegar ljómandi fálkahöfuðið rakst utan í kexrekkana með háværum skelli. Hórus gargaði.

„Var þetta vont?“ Hórus leit við. Lítil stúlka með hvítan bangsa í hönd. Hórus skildi hana ekki og reif upp hart bananatré með rótum til að fæla hana á brott. 

En stúlkan skríkti aðeins þegar bananarnir hrundu yfir Hórus af hvítum standinum og rétti honum bangsann sinn. Var himnaguðinn valdlaus í þessu undarlega ljóshofi?

Hórus leit í kringum sig. Hvar var hann? Hann sá aðeins endurtekið myndletur af sama bleika grísnum. Hafði föðurbani hans Set tekið á sig svínsham og hrakið Hórus til eilífrar útlegðar?

Eða, það sem Hórus óttaðist innst inni, hafði hann, himnaguðinn sjálfur, sofið alla eyðimörk og konungdóma af sér af eintómum klaufaskap frammi fyrir undarlega bleikum grísaguði?

Hórus gekk óséður fram hjá morgunkornspökkum og litríkum snakkpokum. Hann skipaði ungu pari fyrir, en þau hlógu bara og beindu logandi flötum olíulömpum að honum. Skammt frá safnaði gamall maður dýrafórnum úr hvítri, lýsandi vök. Var þetta æðstipresturinn?

„Hvar áttu heima?“ Litla stúlkan aftur. Hórus hafði ekki tíma fyrir þetta. Hann reyndi að hvessa augu sólar og mána en gat það ekki. Það var eins og eitthvað annað tæki yfir. Litla stúlkan virtist ekki aðeins sjá í gegnum guðdóminn, heldur neyða hinn mikla Hórus til að gera slíkt hið sama.

Hann tók upp þvottaefnispakka og þefaði af honum. Hórus gretti sig og henti honum á gólfið. Hvaða viðbjóður var þetta? Unglingur í svörtum hálfkufli merktum grísaguðinum gekk hjá en lét sig hverfa þegar hann mætti risavöxnum guði bíta í grænt ilmkerti og hrækja því svo á gólfið.

Í þessu hofi staflaði fólk ekki sandklumpum upp í pýramída heldur þunnum pökkum í litlar járnkörfur. Hann hló. Hvort myndi endast lengur?

En hvers vegna var Hórus þarna? Sjálfur Hórus, sonur Ósíriss, andi faraóa og verndari hins sameinaða Egyptalands. Var þetta refsing? Hafði grísaguðinn slátrað hinum máttugu guðum Nílar í himneskum bardaga á meðan Hórus lokaði auga?

Hator. Hvar var konan hans, Hator? Var hún... Hvaða tilfinning var þetta? Ekki guðleg reiði, heldur... skömm? Máttu guðir finna fyrir sorg og skömm? Hórus leit upp en mætti ekki hlýjum geislum Ra heldur flöktandi og kaldri flúrskímu sem risti sig inn í höfuð hans.

Hórus þurfti að styðja sig við hillu með bökunarvörum, svo nokkrir hveitipakkar hrundu á gólfið og þyrluðu upp þykku, hvítu skýi. Voru konungar Nílar orðnir að dufti?

Litla stúlkan datt við lætin, hruflaði sig á öðru hnénu og fór að gráta. Saklausu blóði var spillt. Hórus mundi hlutverk sitt sem verndari mannkyns.

Hórus ætlaði til stúlkunnar en maður, sem spratt úr mjólkurkælinum, gaf honum illt auga svo hann hrökklaðist í burt og þóttist skoða vítamínin í horninu. Hafði Hórus verið of upptekinn af sjálfum sér?

Hvað voru þúsundir dýrkenda þegar það eina sem hann þráði voru alvöru tengsl? Guðirnir voru líka helteknir af ímynd sinni hjá mönnum. Allt snerist um einhverjar myndir á vegg. Litla stúlkan sá ekki guð, heldur nýjan leikfélaga.

Ef hann hefði fengið að spila Mehen eins og venjuleg börn fyrir þúsundum ára. Börn sem voru löngu horfin. Það var ekki eins og Hórus hefði valið sér eilíft líf í goðsögn um föðurhefnd. Fólkið vildi átök. Hefnd. Stríð.

Var það ekki annars? Hann virti fyrir sér unga parið. Svona höfðu þau Hator verið áður en Set náði úr honum auga, Hórus gelti Set og allt fór fjandans til. Þegar Hator var bara venjuleg kona með kúahorn og drauma. 

Af hverju hafði hann samþykkt þetta blóðuga hlutverk? Fyrir mannkynið, eða til þess að trúa á sjálfan sig? Og nú var allt horfið.

Þetta múmíustand var líka þreytt. Fjarlæg, súr líkamslykt í bland við natron, léreft og gips. Lykt sem hékk í nösunum eins og þúsund ára bænasöngur. Hórus fitjaði upp á nefið. Hann sagði aldrei neinum frá útbrotunum og kláðanum sem hann fékk af þessu.

Guðdómi fylgdi djúp einsemd. Þurftu guðir að falla til að finna fyrir jörðinni? Máttu himneskar verur ekki ganga örna sinna án þess að einhver asninn þrykkti því á leirker? Hvenær vék dýrkun fyrir hreinni kúgun?

Hórusi varð óglatt. En hvað yrði heimurinn án Hórusar, guðs himneskrar verndar? Ískrandi, bilað hjól á kerru æðstaprestsins rauf guðlega einbeitinguna. Hjól? Þetta magnaða snúningsverk hefði getað sparað svolitla vinnu við að draga alla sandklumpana.

Stúlkan veifaði Hórusi í fangi föður síns. Unga parið beindi lampanum að Hórusi og hló sig máttlaust. Æðstipresturinn brosti og sagði eitthvað óskiljanlegt sem hljómaði eins og verndarbæn fyrir Hórus.

Þetta var augljóslega helgistaður þar sem fólk hittist til að deila einhverri djúpri samkennd. Ekki til að þræla af sér skinnið frammi fyrir brennandi auga Ras. Kannski var þessi nýja svínaveröld ekki svo vitlaus?

Augu Hórusar ljómuðu. Ef enginn vissi hver hann var þurfti hann ekki að hefna neins! Hórus fann hlýjan innvortis straum flæða yfir bakka sína. Það var hægt að taka Hórus frá Níl, en enginn gat náð Nílinni úr Hórusi.

Hórus smeygði sér út á milli talandi sjálfsafgreiðslukassa. Mynd hans brá fyrir á glærum fleti. En Hórus sá ekki guð, heldur fanga í fuglabúningi. Eitt risastórt, starandi fífl í bjánalegum fálkabúningi. Blóðhefnd guða og manna hafði ekki aðeins verið uppátækjasöm ástríða, heldur skilgreint hver hann var.

Nei! Ekki lengur. Hórus kastaði klæðum og gekk nakinn út í haustmyrkrið. Maður á stéttinni með glóandi reykelsi í munninum rak upp stór augu.

Grísaguðinn glotti á gulum og sléttum sandvegg. Þetta var ekki Set, heldur verndari nýs menningarsamfélags. Samfélags þar sem hver og einn gat ekki aðeins valið á milli tuttugu tegunda af súrnaðri mjólk, heldur einnig hver hann var.

„Vel spilað grís, vel spilað,“ muldraði Hórus.

Hórus sneri sér við og beygði sig inn í næsta hof, sem hafði volduga, rauða stafi: „LINDEX“.

Hórus tók upp hálfgegnsæja lendaskýlu með hlébarðamynstri. Skýlan teygðist á milli fingra hans án goðsögulegs þunga og fyrirheits um eilíft líf. Efnið var létt og teygjanlegt, ólíkt skerandi þykku líni múmíanna.

Stakur sólargeisli féll inn um gluggann. Þetta var ekki sól hins almáttuga og dæmandi Ras, heldur hlýtt ljós á himni. Ljós sem eitt sinn geymdi guðdóm, féll nú á brjóst hins frjálsa neytanda.

Hjálpin

Þegar Rúnar fékk skilaboðin frá Yngva fann hann fyrir kunnuglegri lúku yfir brjóstinu. Nöturlegum, titrandi fingrum sem herptust með óáþreifanlegan dofa á milli rifjanna. En nú vaknaði enginn annar en Rúnar við hvell skilaboðin. Engin sem fannst hún vera í samkeppni við veikan æskuvin.

Vonandi tæki þetta fljótt af, síðast sofnaði Rúnar á miðri kynningu um nýja verkferla í vinnunni eftir aðra eins nótt. Það sæmdi ekki millistjórnanda að sofna á mikilvægum fundi um verkferla. Svo var Sif þarna líka; leiðin út.

Rúnar þekkti þetta tog löngu á undan Yngva. Áður en hann þekkti sjálfan sig. Togið í strengjunum. Rúnar hafði aldrei áttað sig á því hvort hann hafði fæðst með þá eða tekið þá upp á Túngötunni þegar hann sá systur sína lúffa fyrir vafasömum kæröstum. Ef hann hefði getað varið hana. En kærastarnir voru miklu eldri en Rúnar.

Rödd í þögninni spurði hvers vegna fólk gerði sjálfu sér þetta. En hver annar kæmi til Yngva? Enginn. Og þar með var kippt í brúðuna. En fann Rúnar í alvöru til með Yngva, eða sveipaði hann sjálfan sig með skikkju til að gleyma einhverju?

Rúnar hefði aldrei vingast við þennan mann í dag. En hann mundi eftir Yngva sem hafði skriðið inn um gluggann á Túngötunni þegar að meira en dyrnar voru læstar. Yngvi sem vældi ekki, heldur hlustaði með honum á heiminn.

Yngvi hafði oftar en einu sinni kennt Rúnari að standa með sjálfum sér. Síðast eftir skilnaðinn, þar sem hann fékk að gista á sófanum hjá Yngva. Einir saman á ný, tveir fráskildir menn gegn heiminum.

Rúnar mundi eftir fyrsta dramatíska skilaboðinu. Þegar Hófí fór frá Yngva með krakkana. Aftur, en í síðasta sinn. Hvernig Yngvi hafði grátið eins og smábarn á meðan Rúnar talaði í gegnum nóttina þar til sólin kæfði dauft stofuljósið.

Rúnar sá fyrir sér drapplitaða himininn þegar hann skildi Yngva eftir fyrir framan bráðamóttökuna. Þó hann væri drungalegur fylgdi honum samt djúpur ylur, eins og kvika undir jökulhettu. Sum hlutverk gefa tilgang. Ástæðu til að vera.

Rúnar stöðvaði bifreiðina. Hafði hann tekið þátt í að skapa þennan vítahring? Hvenær hafði hann orðið áskrifandi að eymd annarra? Eða var eymdin orðin áskrifandi að honum? Honum hafði tekist að sannfæra Yngva um að fara ekki aftur til sinnar fyrrverandi. Rúnar hafði tekið undir með Yngva að ekkert vit væri í sálfræðingum og læknadópi. Fyrir hvorn þeirra?

Ef það væru til verkferlar fyrir fólk, svona eins og í vinnunni. Samt. Þó þeir væru til myndi fólk ekki innleiða þá viljandi. Bryti þá í spað og kenndi öllu um nema sjálfu sér. Bara til að skapa upplifun um val. Hafði Rúnar valið sér þetta líf eða aldrei haft neina stjórn? Hafði hann rekið áfram með blekkingu viljans að leiðarljósi?

Þegar Rúnar gekk inn fannst honum stofugólfið lýsast ögn. Lykt af áfengi, lágt hljóð úr sjónvarpi. Rúnar fann aftur þykku, skrýtnu lyktina úr herbergi systur sinnar. Hann gekk hjá eldhúsi með opinni túnfiskdós og kexmylsnum, leit á rykfallinn golfbikar og hálfupplýstar krakkamyndir á veggjunum. Hálft lyfjaspjald lá undir stofuborðinu.

Rúnar þekkti þessa sviðsmynd, hreyfingarnar voru næstum sjálfvirkar. En þrýstingurinn á milli rifjanna var farinn. Átti hann ekki að finna fyrir einhverju? Var dofinn hættur eða voru þeir orðnir að einu og sama fyrirbærinu, hann og dofinn?

Neyð Yngva hafði hjálpað Rúnari að finna tilgang, en þessi sami tilgangur deyfði þá báða. Hvor hafði notfært sér hvorn? Voru þeir enn menn eða ekkert nema reykur og skuggi að þvinga sér leið yfir hverfandi, dökk ræsi?

Rúnar vissi að Yngvi lægi í sófanum. Sama sófa og Rúnar hafði sjálfur fengið að gista í eftir skilnaðinn. Hann fann næstum því fyrir slitna gorminum stingast aftur í bakið.

Rúnar heyrði innra með sér allt sem Yngvi myndi segja: Fyrst ögrandi opnunin, svo upptalning á blórabögglum. Síðan hikið, svo sjálfsvorkunnin. Síðast myndi Yngvi sofna í sófanum og Rúnar færi þreyttur í vinnuna og hugsaði sjálfur um að hverfa. 

Ef Rúnar hefði ekki alltaf verið svona upptekinn af því að bjarga heiminum gæti hann bjargað því litla sem eftir var af hans eigin lífi. Hjúkrunarfræðingurinn hafði sagt honum að passa bakið. En hvað um manninn á þessu baki?

Í þetta sinn staðnæmdist Rúnar á miðju gólfi. Yngva virtist brugðið: „Bíddu, hvar er ræðan?“ Ögrandi háðstónn vafði sér á milli orðanna. Aðferð sem Rúnar þekkti of vel. Næst myndi Yngvi neita því að leita sér hjálpar. Tala um hvernig enginn gæti hlustað nema Rúnar. Hvernig enginn annar myndi skilja. Síðan myndi Rúnar sitja í litla, þrönga sófanum þar til Yngvi sofnaði á snjáðum sófa eymdarinnar.

En Rúnar fraus. Getur maður bjargað öðrum en sjálfum sér? Hann sagði ekkert. Fann ekki fyrir neinu. Reyndi að sjá Sif fyrir sér. Hvernig var aftur lyktin af henni? Í staðinn kom í hugann fyrsta starfsmannakvöldið sem Sif mætti á. Þó Yngvi hefði ekki sent nein skilaboð, bjóst Rúnar við slíkum á hverri stundu, svo hann varð þeim mun óöruggari og endaði á því að taka óvart undir hálfrasísk ummæli Kristnýjar beint fyrir framan Sif, sem var sjálf ættleidd. Hvernig gat hann verið svona mikill aumingi?

„Rúnar?“ Yngvi hljómaði hissa yfir því að Rúnar væri ekki að spyrja um hvað hann hefði drukkið mikið. Hvort hann hefði borðað eitthvað og tekið töflurnar? Talað um draslið í íbúðinni og spurt um krakkana. Sekúndurnar liðu eins og bergmál á milli þeirra. „Rúnar, ertu þarna? Gerðist eitthvað?“

En Rúnar sagði ekki neitt og fann sjálfur hvernig stofan varð dimmari með hverju ósögðu orði. Af hverju var hann þarna? Til að endurtaka leikinn eftir tvær vikur? Til að hjálpa sjálfum sér í gegnum hinn veika? Sif myndi skilja, ólíkt Guðnýju. Sif hafði verið í ofbeldissambandi var hvíslað á kaffistofunni.

„Rúni, manstu þegar Guðný fór, hvað þú sagðir mér þá?“

„Hættu.“

„Þetta með að vera einn, innan um aðra.“

Rúnar þagði. Hvernig fór Yngvi að þessu? Var hann búinn að æfa þetta, skipuleggja flóttaleið ef leikurinn breyttist?

„Þú ert ekki einn.“

Rúnar fann ekki fyrir fótunum. Það var eins og stofan væri ekki raunveruleg. Dauf peran lýsti upp sama svið og þegar systir hans sagði að hann mætti ekki segja foreldrum þeirra frá nálunum.

„Ég get þetta ekki lengur, Yngvi. Hringdu á sjúkrabíl eða ég geri það fyrir þig.“

„Ég vissi það. Þú komst bara hingað fyrir sjálfan þig, eins og alltaf. Til að einhver annar sé auminginn.“

Göturnar voru hljóðar þegar Rúnar keyrði heim. Þó hann keyrði heim var eins og hann vissi ekki hvert göturnar leiddu. Síminn titraði. Rúnar sá byrjun skilaboðanna en opnaði þau ekki: „Ég hjálpaði þér þegar...“ Rúnar tók nýja beygju. Það var slökkt í blokkaríbúð Sifjar. Auðvitað, klukkan var þrjú. Hann hélt heim.

Rúnar fann símann titra aftur í vasanum á miðjum hádegisfundi um úrelta verkferla. Nafn Yngva á skjánum. Yngvi hringdi og hringdi aftur. Hvað var flótti og hvað að hlaupa aftur heim? Á furðulegan hátt fylgdu orðljótu skilaboðunum sem á eftir komu ákveðin huggun, næstum hreinsun.

Að vissu leyti fannst Rúnari hann eiga ásakanirnar skildar. Þau sögðu líka að Yngvi væri þarna enn. En kannski hafði Yngvi aldrei beðið um hjálp, heldur aðeins einhvern til að spyrna sér frá. Ekki til að breyta, heldur viðhalda. En hvað getur maður verið hetjan í mörgum lífum í einu?

Rúnar fór fram af hádegisfundinum og sá mann fara inn með matarbakka. Hann dró upp símann og hringdi. Þegar Rúnar kom aftur inn sungu gamlir verkferlar sinn síðasta söng yfir lyktinni af grilluðum laxi og hrísgrjónum.

Á milli rifjanna hreiðraði um sig ný tilfinning, á sama tíma þung og létt. Á meðan fyrirlesarinn talaði um að breytingar rétti Rúnar Sif litla, hvíta servíettu úr bunka á enda borðsins. Hann sá örið yfir úlnlið hennar skjótast undir ermina.

Þegar þau spjölluðu saman eftir vinnu ímyndaði Rúnar sér að Yngvi hefði opnað dyrnar fyrir faghjálpinni sem Rúnar hafði kallað út án þess að svara honum. 

Sif spurði hvað honum fyndist um breytingarnar. „Ég skil alveg þörf fyrir svona ferla, en þeir mega ekki taka yfir sjálfstæða hugsun starfsmanna,“ svaraði Rúnar mun vélrænna en hann hafði vonað.

„Nei, ég veit um nokkuð sem þeir ná ekki utan um,“ hvíslaði Sif í eyra Rúnars, skaut olnboganum í síðu hans og opnaði útidyrnar upp á gátt. Marsloftið var kalt, en ótrúlega ferskt.

„Það er gott kaffið hérna neðar í götunni.“

Heimspekistríðið í JYSK

Tjaldið opnast. 

Stólókles veður gegnsósa af vætu inn í JYSK á Norðurtorgi á Akureyri, í blárri regnkápu með skeggið grafið ofan í skyrtuna. Hann grípur um síðasta bláa sturtuhengið á sama tíma og Fornfúsíus öldungur læsir í það beinaberri krumlu.

STÓLÓKLES: Afsakið háttvirtur Fornfúsíus. Mér ferst að ónáða samborgara mína í vinsælum rúmfataverslunum. Á stað þar sem almennir borgarar ýta blárri innkaupakerru á milli tekks og tilboða, ganga náungar eins og ég og þú um í eilífri sannleiksleit. En þetta bláa sturtuhengi er mitt.

FORNFÚSÍUS: Ah, Stólókles. Við mætumst aftur yfir baðvöru sem við þörfnumst báðir. En kæri vinur, hvor okkar á eignarétt á því sem hefur ekki enn verið keypt? Sá sem fyrstur hugsar, sér eða snertir? Við hljótum að geta rökrætt okkur úr þessari klemmu.

STÓLÓKLES (slakar á takinu): Ég tek áskorun þinni. Réttlætið fer ekki í matarhlé eins og starfsfólk JYSK. Því hvað er maður og hvað skepna, fái rökin ekki að ráða!

FORNFÚSÍUS: Ég þarf þetta sturtuhengi meir en þú. Brottrekstur minn úr akademíunni í fyrra hefur leikið fjárhaginn grátt síðustu mánuði. Og konan er komin með svo hátt upp í kok af frumspeki, að hún hefur hótað mér sófanum, snúi ég heim án þessa vesæla sturtuhengis. Þetta er því ekki aðeins spurning um ógreinilegt skeljamynstur á gerviefni, heldur síðasta hálmstrá mitt við veruleikann - sjálft hjónabandið!

STÓLÓKLES: Leitt með atvinnumissinn, kæri Fornfúsíus. En þyngri er mín raun en að gera sófann mér að góðu. Gamla sturtuhengið mitt var gegnsætt, og sáust því mín helgustu vé út um baðgluggann gegn minni betri vitund. Nú hefur húsfélagið hótað mér lögreglunni, skýli ég ekki nekt minni fyrir gestum og gangandi! Þetta snýst því ekki um enn eina hagkvæma heimilisvöru, heldur sjálfan rétt minn til einkalífs og frelsis frá yfirgangi valdhafa!

FORNFÚSÍUS: Þvættingur, Stólókles. Þú lyktar eins og blóm á engi! Og hvaða máli skiptir liturinn þig? Þetta hengi er líka til í sefgrænu.

STÓLÓKLES: Það er í stíl við bláa litinn inni á klósetti hjá mér. Þú ættir að þekkja mikilvægi áreiðanleika og samfellu þegar hugsmíðar eru annars vegar! Hvað með þig? Konunni þinni hlýtur að vera sama um sefgrænan lit?

FORNFÚSÍUS: Ah, Stólókles. Hér stendur þú og hefur áhyggjur af nekt þinni. En sérðu ekki að rökvillur þínar svipta þig meiru en klæðum? Er þetta sturtuhengi raunverulega blátt eða litar skynjun okkar það blátt? Hvenær verða plasthringir og þrýstistöng að hengi, nema þegar við höfum fært þessum hlutum merkingu og notagildi?

Stólókles virðist ringlaður og Fornfúsíus nýtir færið og rykkir sturtuhenginu úr höndum hans. Ungur starfsmaður verður var við ryskingar og nálgast spekingana. Það stendur „Kevin Sveinsson“ á nafnspjaldi hans.

KEVIN: Get ég aðstoðað?!

STÓLÓKLES (lítur ekki á Kevin): Ég verð að hrósa þér Fornfúsíus, fyrir metnaðinn. Þú hefur ekki aðeins skapað nýja fræðigrein í kringum þvaðrið í sjálfum þér, heldur ætlarðu nú að teygja hana eins og krumpað lak yfir gjörvalla heimsbyggðina. Og þú hefur náð nýrri dýpt með tvöfaldri afneitun, því ekki snýrð þú þér undan gatinu í þessari speki þinni, heldur kallar það nauðsynlega blástursholu!

KEVIN: Halló? Mér sýnist þið tala um þetta hengi. Ég get gáð hvort við eigum fleiri svona í Skeifunni.

FORNFÚSÍUS (við Kevin): Skeifunni?! Býr hugur minn Skeifuna til, eða stendur hún fyrir eitthvað í raunveruleikanum? Ég þarf þetta hengi núna!

Fornfúsíus grípur klósettbursta eins og sverð og snýr sér að Stólóklesi.

FORNFÚSÍUS: Ætlar þú næst að afklæðast hér í baðvörudeildinni og bíða eftir vatni af himnum? Sérðu ekki, að þrátt fyrir heilu hillurnar af handklæðum og sápustykkjum, að þá verður „bað“ aðeins hugmynd þar til hver og einn gerir það að veruleika heima hjá sér?

KEVIN: Herramenn. Hjá JYSK trúum við á góð tilboð, þar sem réttlætið er... Umm... Já. Réttlætið er.

Kevin brosir stoltur að óvæntu og djúpu innleggi sínu í umræðuna.

STÓLÓKLES (löðrungar Fornfúsíus og togar í sturtuhengið): Þú telur þig slíkan öðling þegar þú ferð í biðröðina við kassann. En þú ferð einungis í röðina til að hleypa fólki á undan þér. Þannig viðheldur þú tálsýn um siðferðislega yfirburði þína. En er það ekki makalaus della, að telja sig fremstan með því að svindla sér aftast?

KEVIN (við sjálfan sig): Er ég til í alvörunni, eða bara sem persóna í einhverju leikriti?

Kevin hristir höfuðið, dregur upp síma og gengur í burtu.

FORNFÚSÍUS (sparkar í sköflunginn á Stólóklesi, sem dettur aftur fyrir sig ofan á sýningarrúm): Ég biðst forláts! Ert þú hér til að ræða undirstöður þekkingar og siðgæða, eða festa kaup á sturtuhengi á gjafaverði? Er það ekki viðeigandi fyrir rökþrot þitt, að þú þurfir að draga fyrir augun á sjálfum þér með þessu þrugli?

Kevin kemur aftur. Spekingarnir toga báðir af alefli í sturtuhengið sem brotnar á milli þeirra.

KEVIN: Ööö... Þið þurfið að borga þetta.

FORNFÚSÍUS: Hver á að borga það sem enginn hefur keypt?

Nokkur ljós slokkna innst í versluninni. Rödd í kallkerfi segir verslunina loka eftir 5 mínútur.

STÓLÓKLES: Þú hefur grafið þína eigin gröf Fornfúsíus! Þú smættaðir hengið niður í brotið plaströr og skeljatjald, og heyrir ekki að verslunin lokar! Mér sýnist stofusófinn bíða þín heima, nema þú hafir sætt þig við hugmyndina um konuna þína?

FORNFÚSÍUS: Þú ert ekki aðeins dóni Stólókles, heldur einnig flón! Það ert þú sem hefur snúið upp á hengið, og fjötrað sjálfan þig um leið! Því þó kassarnir loki og verslunin tæmist, þá lifa hugtökin áfram.

STÓLÓKLES: Ú, ú og æ, æ.

FORNFÚSÍUS: Síðan, aumi og lágkúrulegi Stólókles, er betra að sofa frjáls frammi í sófa, en að skola neyðina í sjálfskipaðri prísund úr baðmottu og blautum flísum!

Kevin veifar öryggisverði sem fylgir spekingunum út. 

STÓLÓKLES (við Fornfúsíus): Geturðu skutlað mér í Bakarameistarann? Mig langar svo í kleinuhring núna.

Tjaldið fellur.

Rúm og litir

Ólafur ólst upp í gráma sem sagði ekki aðeins drauma hættulega, heldur rændi sjálfri vökunni frá Héðni föður hans. Héðinn hafði lifað af ofríki hvítu doppanna. Hann sagði syni sínum sögur frá tíma þegar fólk missti stjórn á sér. Frá Hilmari nágranna sem setti eitur út í kökurnar því doppurnar sögðu honum að gera það.

„En pabbi, af hverju vildi hann gefa fólki eitur?“ „Ég veit það ekki, sonur sæll. Það er ekki hægt að skilja hvenær við hættum að vera menn og doppurnar taka við. Og það sem við skiljum ekki er hættulegt, eins og martraðir. Góða nótt, kútur.“

Með árunum fór Ólafur að efast um gildi gráa svefnsins. Svefninn hljómaði eins og þægileg átylla til að hlaupast undan ábyrgð. Faðir hans virtist ekki drifinn áfram af lífsgleði heldur ótta. Stundum varð Ólafur reiður í garð fólks sem fylgdi reglum í blindni. Var hann verri maður fyrir vikið?

Héðinn faðir hans mundi hvernig hvítu doppurnar mörruðu í tréstiganum þegar skugginn þrengdi sér á milli fúnandi spýtnanna. Héðinn fékk enn sviða í lófana við það eitt að hugsa um hvítu doppurnar. Doppurnar sem höfðu svæft konuna hans. Einn daginn myndi Héðinn segja syni sínum að Hilma móðir hans hafði ekki látist af slysförum.

Þegar Ólafur var nítján ára varð hann hugfanginn af bannaðri, litaðri tónlist sem gekk í laumi á milli skólafélaganna. Þetta voru miklu dýpri tónverk en sama gráa hlandið sem sprændist endalaust úr útvarpinu. Ólafur var sannfærður um að gráminn hefði kæft sjálfa sköpunargleðina í manneskjunni.

Um þetta leyti sótti Ólafur ólöglegan litaðan fund. Framsækin kona talaði um óteljandi svefnliti. Hún hefði ekki aðeins sofnað í doppóttu, heldur svifið um alheiminn í bleiku og bröndóttu. Þetta hljómaði ekki eins og hræðsluáróðurinn á hans heimili. Ólafur sannfærðist um nauðsyn litabyltingar. Fólk hlyti að rísa upp fyrr eða síðar.

Ólafur sagði föður sínum ekki frá fundinum. Ekki fyrr en hann hafði smíðað appelsínugult rúm með byltingarsinnum úti í skógi. Ólafur sagði Héðni hvernig hann hafði sofnað undir skæru mynstri og séð appelsínugula menn teygja heiminn í nýjar áttir. Hvernig hann andaði í skýjum og stjörnum undir dynjandi lófataki.

„Þetta var engin martröð, pabbi. Ímyndaðu þér hvað þetta getur gert fyrir vinnuna þína. Þú getur smíðað fleiri rúm á tveimur tímum en þú gerir núna á tveimur vikum!“ Ólafur lét vera að segja föður sínum frá lágværu, óþægilegu braki sem barst samtímis sýninni.

Héðinn gamli ærðist: „Hver lét þig gera þetta? Var það Felix? Ég vissi að þau væru enn doppótt!“ Héðinn var sjálfur orðinn doppóttur í framan af reiði. Nei. Ekki fyrir framan drenginn. Hann dró grátt andann.

Sonur hans trúði á liti, hann vissi ekki betur. Hafði Héðinn ýtt undir áhugann með öllum doppóttu sögunum? Söguna um hermanninn sem snerist gegn samborgurum sínum, og vaktmanninn sem hló að viðvörunarljósi álversins. Ólafur sagði ekki neitt. Svipurinn gaf til kynna að hann vissi meira en honum hafði verið sagt. Það var kominn tími á sannleikann.

„Óli minn, ég þarf að segja þér svolítið. Hilma mamma þín dó ekki í bílslysi. Hún missti smám saman tengslin. Þetta byrjaði allt með litunum. Fallegum litum. Fyrst gulur, svo grænn. Hún málaði ótrúlegar myndir. En þegar hvítu doppurnar komu hætti hún að hvíla sig. Dag einn var hún farin að mála sína eigin liti á raunveruleikann.“

Héðinn horfði blíðlega á son sinn. Héðinn og Hilma höfðu líka trúað á drauma. Kannski var það nauðsynlegt skeið. Ólafur var skynsamur drengur. Hann myndi sjá fallvaltleika litanna. 

„Óli minn, þú ert að þroskast svo mikið. En veistu... Stundum er það sem syfjar okkur mest einmitt það sem heldur fyrir okkur vöku. Mig dreymir kannski aldrei, en ég sef saklaus maður.“

Héðinn fann smíði sonarins úti í skógi. Hve fögur hún var í náttbirtunni. Hann hikaði, leit í kringum sig og var næstum því lagstur í appelsínugult rúmið. Hann sá Hilmu fyrir sér. Hve glöð hún hafði verið áður en allt fór á hvolf. Þessi gleði gerði ekkert ómögulegt, sem var einmitt það hættulega við hana. Hilma réði ekki við litina. Hún málaði sig smátt og smátt frá Héðni og frá tveggja ára syninum. Frá sjálfri sér.

Héðinn táraðist og hóf öxina á loft. Grár málmurinn blikaði í tungsljósinu. Þegar litaðar spýturnar hrukku í sundur gáfu þær frá sér undarlega langa bresti sem fylgdi Héðni alla leiðina heim. 

Útidyrnar stóðu opnar. Lítið bréf lá á borðinu: „Þú ert ekki hræddur við litina pabbi, heldur sjálfan þig. Þú ert hræddur við að dreyma eins og frjáls maður.“

Héðinn vissi hvar Ólaf væri að finna en lét hann vera. Hann heyrði aftur dynkina. Marrið í stiganum. Hann sá fyrir sér gamla barnaherbergið. Skuggann yfir dýnunni. Drauminn sem varð eftir.

Ólafur gisti hjá byltingarsinnum sem unnu að nýju rúmi. Um nóttina fékk hann litaða sýn: Þrír appelsínugulir menn teygðu veruleikann í nýjar, glitrandi áttir. En það var líka þögul skelfing undir sviðinu. Myndi hann missa stjórn eins og doppótta fólkið? Eins og móðir hans?

Breytingar voru í aðsigi. Grái flokkurinn fékk á sig harða gagnrýni fyrir einokun á sífellt dýrari og þynnri svampdýnum. Andófið náði hámarki þegar Fríða Heiðars í Gráa flokknum svaraði mótmælaröddum í næturútvarpinu: „Kannski vill fólk bara vera sofandi.“

Var fólk að vakna frá gráa minnissvampinum? Þetta var hárrétt augnablik. Ólafur heyrði grámann tifa í bæjarlæknum þegar hann og aðrir byltingarsinnar afhjúpuðu appelsínugult rúm á markaðstorginu. Bæjarbúar göptu af syfju og undrun.

Hægt og bítandi vék þögnin fyrir skvaldri, sem braust út í fagnaðarlæti. Þetta var ekki aðeins rúm, heldur loforð um betri tíma. Múgurinn trylltist.

Var Ólafur tilbúinn? Allt í einu streymdu appelsínugular dýnur og rúmbotnar úr nýrri verksmiðju. Á kaldhæðinn hátt hætti hann að dreyma þó hann legðist í sama litaða rúmið. Í staðinn kom hreinn ótti. Beindist hann að því að endurtaka vegferð foreldra sinna? Eða hræddist hann sína eigin leið?

„Ertu búinn að sjá þetta Óli?“ spurði Davíð félagi hans. Ólafur tók við blaðinu: „Lesblindan dreng dreymdi tvær síður úr Sjálfstæðu fólki í appelsínugulu rúmi.“ 

Ólafur ætlaði að fagna, en innst inni heyrði hann langt, holt hljóð. Hann leit út um gluggann og sá safnsvörðinn hlaupa hálfnakinn niður götuna með appelsínugulan fána á lofti. Hvenær varð fögnuður að algjöru stjórnleysi?

Stundum var Ólafur ekki viss hvort hann væri vakandi. Nafnlausar hótanir sem bárust inn um lúguna bættu ekki úr skák. Ólafur fann djúpstæðan ótta um að hann myndi annaðhvort vakna frá þessu öllu eða missa stjórn á sjálfum sér. Næturnar geymdu hljóð sem minnti á brestandi grein. Heyrðu aðrir þetta líka?

Fríða Heiðars mætti Ólafi í næturútvarpinu. Hún sakaði hann um lýðskrum. „Hvað með efnahaginn og menntakerfið? Allt grátt.“

„Doppurnar voru aldrei illar, aðeins ástríða sem fór úr böndunum,“ sagði Ólafur.

„Þetta er allt sami liturinn,“ svaraði hún. „Það eina sem Ólafur er búinn að gera hérna er að taka eldgamla hvíta doppu niður af háalofti...“

„Er rykið á háaloftinu ekki grátt?“ spurði þáttastjórnandinn.

„Leyfðu mér að klára hérna. Taka eldgamla hvíta doppu og mála hana appelsínugula. Það er það eina sem hann er búinn að gera.“

Ólafur benti á að fjölskylda Fríðu Heiðars ætti verksmiðjurnar sem framleiddu gráu rúmin. Fólk hefði nú frelsi, ekki aðeins til að velja, heldur til að dreyma sína eigin drauma.

Fríða Heiðars svaraði: „Frelsið er grátt. Að draga upp bara einhvern lit er gera lítið úr baráttu þeirra sem fórnuðu sér fyrir grámann sem við göngum að í dag. Doppurnar koma aftur um leið og við sofnum á verðinum. Gráminn færði okkur vegina og sanngjarna vinnutíma. Ólafur ætlar bara að skola þessu burt með appelsínugulri froðu!“

En fólk hafði tekið lit. Fríða Heiðars sá appelsínugult listaverk spretta upp neðar í götunni sinni. Risavaxna skæra kúlu sem teygði kræklótta anga upp til himins. Óteljandi litaðir kristallar geisluðu í sólinni. Göturnar fylltust af dansi og söngvum. Fríða Heiðars barðist við tilfinningu um að fara út og fagna með þeim.

Hún settist niður við sjónvarpið með bragðlausan gráan safa. Hún dæsti yfir frétt um að vísindamenn hefðu uppgötvað appelsínugular stjörnuþokur og appelsínugul lyf. Hafði hún staðið í vegi fyrir eðlilegri framþróun?

En svo kom frétt um að lögreglumenn og húsverðir hefðu endurtekið sofið yfir sig svo venjulegt fólk hætti sér ekki út á kvöldin. Síðan um versnandi aga sem foreldrar og kennarar kölluðu „appelsínuguluna“. Fríða Heiðars hugsaði um samdráttinn í Gráu verksmiðjunni. Það var hennar að snúa þessari óöld við.

Veröldin hafði litast. En undir skæra litnum var talað um lágværan holan brest. Sumir sögðu hljóðið koma úr nýjum jarðgöngum. Aðrir að hljóðið kæmi einhvern veginn innan frá. Fólkið í lituðu verksmiðjunni hafði varla undan framleiðslunni og Ólafur lofaði að ráða fleira fólk.

Ólafur fann fyrir stolti, en á sama tíma læddist að honum skömm. Voru hvatar hans sjálfselskir eða samfélagslegir? Hann heyrði að strætóbílstjórinn í næsta húsi hefði fengið svo hrikalega martröð að hann gat ekki komið nálægt skiptimiðum aftur. Brak. Fólk mátti ekki fá ranga mynd af byltingunni. Þrátt fyrir að það vantaði fleira fólk tók Ólafur nokkra frá færibandinu og fól þeim að búa til jákvæðar appelsínugular fréttir.

Ólafur lét hraða á framleiðslunni þrátt fyrir viðvaranir starfsfólks: „Við náum ekki að sveigja gormana svona hratt.“ „Lengjum þá vaktirnar,“ svaraði Ólafur og hunsaði grámann sem læddist á milli hans eigin orða. Hann skrifaði undir ódýrari hráefni til að halda niðri kostnaði. Seinna yrðu þau kölluð hetjur.

Úrvinda starfsmenn báðu um frí. „Nú er ekki rétti tíminn til að hvíla sig.“ Ólafur kreppti gráan stein í vasanum. Í hvað var hann að breytast? Var hann farinn að hljóma eins og þau? Nei. Hann var að bjarga fólki frá grámanum. Bjarga framtíðinni.

Allt í einu fóru þræðirnir að slitna. Málningin náði ekki að þorna. Gormarnir skekktust. Ólafur brást við með því að selja dýrar bætur og varahluti. Starfsfólkið vann enn lengri vaktir. Hann rak gamlan skólafélaga sem mótmælti. Annaðhvort var fólk með í byltingunni eða á móti henni.

Rúmin héldu áfram að eyðast innan frá, með undarlegu, holu braki. Ólafur tók nokkur rúm í sundur af ótta við að sjá þar doppur en fann engar. Var hann að endurtaka sömu martröð í nýjum lit?

Fríða Heiðars hló í næturútvarpinu þegar talið barst að holu brakinu sem nú var orðið stöðugt: „Hljóðið í litabólunni að springa.“ Hún bætti við í samúðarfullum tón: „Sjáðu hvernig þeir hafa farið með sitt eigið starfsfólk. Við í Gráa flokknum höfum alltaf barist fyrir eðlilegum hvíldartíma.“

Sumir hörfuðu aftur í grámann. Margir starfsmenn snerust gegn ofríki Ólafs. Harðir stuðningsmenn héldu þó fast í litinn og unnu með Ólafi að því að bæta bæði gorma og grindur.

En skaðinn var skeður. Fríða Heiðars benti á að glæpatíðni og verðbólga hefðu aukist með tilkomu appelsínugulu rúmanna. „Greinilegt orsakasamhengi. Fólk er svo upptekið af sjálfu sér að það lítur ekki á sig sem hluta af samfélaginu lengur. Gráminn sé oss næstur!“

Heima bylti Ólafur sér. Var þetta honum að kenna? Í fréttunum sá hann fólk í appelsínugulum fötum brenna grá rúm á markaðstorginu. Reiður ungur maður baunaði litasprengjum yfir öldunga Svefnráðsins. Þetta var ekki byltingin sem Ólafur ætlaði sér. Hafði hann vakið upp gamla martröð? Nei. Nú þurfti hann að hafa vit fyrir fólki.

Þegar Fríða Heiðars steig út úr útvarpshúsinu mætti hún ungu pari með appelsínugula vöggu. Barnið svaf, ómeðvitað um merkingu litanna.

Eitt sinn hafði Fríða séð heiminn í lit, án þess að þagga hann niður. Gat hún það enn? Hún heyrði innra með sér doppóttu lögin sem mátti ekki syngja:

„Dreymum doppur frjáls,

dýrð sé kóngi nætur!

Klífum kojur stáls,

kátir sveina fætur!“

Hún fann fyrir létti sem hún náði ekki utan um. Hafði líf hennar gengið á sjálfstýringu? Hún leit á barnið. Hún vissi að sumar reglur í Gráu bókinni voru út í hött. En fólki þurfti að mæta þar sem það var.

Fríða Heiðars leit frá barninu. Hún rifjaði upp loforðið sem hún gaf föður sínum á dánarbeðinu. Loforð um að gefa andvaka heimi gráan svefn.

Slagorðið „GRÁTT ER GOTT“ var á allra vörum í næstu kosningum. Grái flokkurinn náði yfirgnæfandi meirihluta og rúm bæjarins féllu aftur í gráan svefn.

Eftir langa kosninganótt lá Fríða Heiðars með Gráu bókina opna í fartölvunni. Hún lék sér að því að breyta litnum á stöfunum á meðan maður hennar svaf. Fyrst í doppótt. Svo í appelsínugult. Loks aftur í grátt.

Svefnráðið bannaði Ólafi að koma nálægt hönnun og samsetningu rúma nokkurn tímann aftur. Honum var úthlutað starf í grárri verslun. Ólafi var að vissu leyti létt að bera ekki heiminn á herðum sér. Og skyndilega var brakhljóðið á bak og burt.

Héðinn faðir hans heimsótti Ólaf oft í búðina og keypti gráa blýanta. Eitt sinn færði hann Ólafi rykuga mynd sem Hilma móðir Ólafs hafði málað. „Þetta var síðasta myndin.“ Undir gráma myndarinnar skein í litlar hvítar doppur.

Ólafur skildi að Héðinn hafði aðeins reynt að vernda hann fyrir sínum eigin ótta. Ekki var hann heldur til í að fórna geðheilsunni fyrir bæ sem var ekki reiðubúinn að vakna. Ólafur hafði lært að getunni til að dreyma fylgdu óhjákvæmilega martraðir. En síðasta mynd móður hans fylgdi honum.

Eitt kvöld horfði Ólafur á sólina setjast. Skýin, sem minntu á hvítar doppur, urðu smám saman grá. Í andartak brá fyrir keim af appelsínugulu á milli þeirra. Ólafur var ekki aðeins orðinn hræddur við doppurnar heldur sjálfan sig. Hann mundi eftir draumnum í skóginum. Lófatakinu þegar hann tókst á loft. Ef hann gæti aðeins byrjað aftur.

Ólafur heyrði fjarlægan brest, næstum eins og úr minningu. Síðan sá hann fjóra unga menn bera rúm inn í dökkvann. Rúmið hafði liti sem hann hafði aldrei dreymt um: Gulan, bláan, grænan...

Ólafur hristi höfuðið. Þessir litlu drengir vissu ekkert um byltingu. Hverju hann hafði fórnað. Fyrir hverja? Hrjótandi hálfvita.

Annar drengjanna leit á Ólaf og kinkaði kolli áður en hann hvarf út í nóttina. Ólafur fann fyrir óvæntum sting. Hann skildi að lófatakið í fyrsta draumnum hafði aldrei verið fyrir sig heldur alla sem börðust fyrir lituðum hugmyndum.

Ólafur lokaði augum og brosti. Hann fann litina streyma fram hjá sér. Hann sá litina í augum móður sinnar. Óendanlega liti sem hann hjálpaði til við að vekja en myndu hvorki enda með honum né henni.

Opið bréf til ríkisskattstjóra

Kæri ríkisskattstjóri.

Ég skrifa þetta bréf ekki sem eigandi stærsta kvikmyndahúss bæjarins, heldur sem auðmjúkur þjónn samfélagsins. Aldrei myndi ég raska ró yðar vegna svo lítilvægra fjárhæða, nema vegna þeirra skelfilegu atburða sem dunið hafa á kvikmyndahúsi mínu að undanförnu. Málið snýst heldur ekki um fáeina auruga skildinga, heldur sjálfar undirstöður velferðarsamfélagsins.

Sjáðu til, við í Kvikmyndahúsi Garðars Bærings störfum eftir gildum sem lita ekki aðeins starfsemina, heldur einnig líf og limi þeirra sem gefa sýningargestum hlé frá raunveruleikanum. Þegar Kata í miðasölunni fór í barneignarleyfi í fyrra, steig ég sjálfur niður í miðasöluna, þar til ný starfsstúlka fannst. Þessari góðgerð minni og auðmýkt mætti líkja við lægri skattþrep ykkar fyrir þá sem minna mega sín. Já, hér þekkir einn mannvinur annan.

Það er því afskaplega óheppilegt að sá mannlegi harmleikur sem átti sér stað hér síðustu helgi hafi þurft að taka sér bólfestu einmitt innan veggja kvikmyndahúss sem gerir út á kærleik við náungann. Innan húsrúms sem var ekki byggt til að græða, heldur til að opna hug og hjörtu almennings. Og þó nafn mitt slæðist inn á milli lína í Tekjublaðinu, slær hjarta mitt einatt með okkar minnstu bræðrum og systrum.

Ólánið hófst allt með öldruðum manni, Ragnari Fiskfjörð, sem krafðist endurgreiðslu á miða að sýningu lokinni. Hann bar fyrir sig sjaldgæft, áunnið öldrunarheilkenni sem ku hrjá aðeins 0,001% mannkyns, svo nýuppgötvað að fyrsta vísindagreinin um það hefur ekki enn verið birt.

Ragnar þessi sagðist hafa keypt miða á heimildamynd um Síberíurefinn en hafi fyrir mistök lent á annarri, bannaðri og blárri mynd, og upplifað þar bæði niðurlægingu og hortugheit. Hjá okkur, sem sláum oft af miðaverði fyrir börn og erlenda ferðamenn, og röðum í kistur samfélagsins hvort sem litið er til hátekjuskatts eða menningarlegra verðmæta sem skaga langt upp úr nokkru skattaframtali.

Ég stend á krossgötum. Hver og einn ber ábyrgð á að fara í réttan sal. Sat maðurinn virkilega í gegnum heila, ranga kvikmynd án þess að gera neitt? Og það með því að kaupa sig inn á ódýra mynd um slyngan og kaldan ref sem lifir og hrærist í ríki kommúnista! Er það furða virðulegur skattstjóri, að ég spyrji hvort verið sé að hafa mig að fífli?

Á ég að velja harða viðskiptahætti eða auðsýna mildi? Ef ég endurgreiði, gæti það skapað fordæmi þar sem fólk heimtar peninga til baka fyrir eigin mistök, þrátt fyrir að hafa neytt og jafnvel notið þjónustunnar. En gott orðspor vegur einnig þungt hjá grænum, jafnlaunavottuðum velferðarfyrirtækjum eins og mínu.

Auðvitað gætir þú spurt um læknisvottorð. Já, hví hugsaði ég ekki um það? Þorskhaus þessi hefði getað slengt fram gulnuðu A4-skjali þar sem staðið hefði: „Hér með staðfestist að Ragnar Fiskfjörð kommúnisti er með óskráð form elliglapa sem hindra hann í að finna réttan bíósal og krefst þess að allar rangar sýningar verði endurgreiddar með poppi og gosi.“ En engin slík skjöl voru lögð fram.

Það sem áður var myrkvað skjól kvikmyndatöfra er nú orðið að vígvelli siðferðis og sjúkdóma. Hvað næst? Getur fólk með kæfisvefn óskað eftir endurgreiðslu eftir að hafa sofið í gegnum heilu myndirnar? Þurfa eigendur fyrirtækja að standa vörð um hvert viðskiptavinir þeirra fara og í hvers háttar ásigkomulagi? Eða látum við poppkornsregluna sígildu ráða: „Ef þú kláraðir poppið, var myndin ekki svo slæm“?

En málið hefur enn vaxið og dregið að sér óvæntan álitsgjafa. Mann sem kallar sig Dulspekinginn, fastagestur sem segist koma „til að samlagast myrkrinu“. Hann sendi mér handskrifað bréf:

„Þessi Ragnar, ef hann er þá til, er táknmynd óréttlætis í heimi þar sem fólk telur sig eiga rétt á geðþóttatilvist. Hver er svindlarinn? Bíóið, sem selur falska drauma, eða áhorfandinn sem telur sig berja sannleikann augum? Þú flýrð ekki kvikmyndina. Hún er undanskot frá því að líta inn á við í forboðin djúp sálarinnar.“

Ég er siðsamur maður herra skattstjóri, en í lok bréfs bætir Dulspekingurinn við að sjálfsfróun sé bönnuð í kvikmyndahúsum. Var hann að vísa í raunverulegt vandamál, eða var þetta dýpri speki? Átti hann við sálræna fróun, þá egóísku einangrun að nota listina eingöngu fyrir sjálfan sig, þar sem hver borgari situr lokaður og læstur gagnvart sameiginlegri upplifun með náunganum í næsta sæti? Var þetta ákall til samveru eða tilraun til stjórnunar?

Ég vona að þér, virðulegur ríkisskattsstjóri, skiljir alvöru málsins. Hér er ekki reynt að koma nokkrum krónum undan gagni og skyldu, heldur er tekist á um máttarstólpa kerfis sem byggir á réttlæti og virðingu fyrir listinni að reka fyrirtæki með hjartað á réttum stað.

Ég bið þess eins að bera ekki allan kostnað, beinan og óbeinan, sem þegar hlotist hefur og mun gera áfram af miðamáli Ragnars. Og á tíma sem verð á sogrörum og pappaglösum hafa hækkað upp úr öllu valdi!

Þér hljótið að gera undantekningu fyrir heiðarlegan viðskiptamann og samfélagsföður. Annars sér hver maður að öll viðskiptahús bæjarins munu innan tíðar fyllast af skætingi og fordæmalausum endurgreiðslukröfum frá uppgerðarlýð.

Með von um skilning á skattaárinu, Garðar Bæring.

Hugleiðing

Týnum um stund orði og mynd, lítum í gegnum göt hugmyndanna, lag fyrir lag. Hvert lauf ber ljósinu einn og sama vitnisburðinn.

Hér eru hvorki þagnir né tónar, aðeins hreyfing sem tvístrast frammi fyrir þeim sem leggur eyra að rótlausum sandi fyrirbæranna.

Lítum handan máttar og meins, grípum dýpri voðir en eirðarlaust kapphlaup tilgangs og merkingar. Sjáum yfir notagildi og markmið.

Augnablikið er án sundrunar, aðeins stakur þráður vefur hugsun og draum, ljós og reyk. Hver dropi er djúp, hver von er veröldin sjálf.

Heita vatnið

Sesselja hikaði í smá stund áður en hún rétti Ahmed skál með nýbökuðum kleinum. Langaði að segja honum hvað þetta væri en lét brosið duga. Sesselja gjóaði augum á framandi klæði Fatimu. Á börnin þeirra tvö sem höfðu flúið land án þess að flytja að heiman eins og Atli sonur hennar hafði gert í fyrra.

Sesselja hafði þrifið og þvegið launalaust fyrir komu fjölskyldunnar til landsins og bakað kleinur eftir uppskrift móður sinnar. Vissi þó að hún myndi ekki geta prjónað í viku á eftir vegna gigtarverkja. Það var Sif vinkona sem hafði neytt hana í þetta sjálfboðastarf. Sagðist muna hvernig sér leið þegar dóttir hennar flutti að heiman.

Þegar Fatima þakkaði Allah fyrir húsnæðið fannst Sesselju hún stíga ofan í sjóðheitt kar. Hún spurði sig í augnablik hvort hún væri raunverulega þarna. Fann fyrir stingjunum í höndunum. Nei, hvernig lét hún. Hún var auðvitað ekki þarna fyrir sig sjálfa. Hún var bara þreytt núna. Þreytt á að gefa. 

En síðan, eftir nokkurra vikna sjálfboðastarf, breyttist eitthvað innra með Sesselju. Þetta hófst allt þegar hún ætlaði að panta sér pylsu eftir sundferð. Afgreiðslumaðurinn svaraði henni á ensku. 

Fyrst hitnaði líkaminn allur og hún fann megna lykt af klór og brennisteini. Síðan fannst henni eitthvað taka yfir munnholið, eins og það væri ekki hennar lengur. Sesselja streittist á móti, en tilfinningin líktist drukknun í hennar eigin líkama.

Hún leit stjörf á pylsusalann. Í stað þess að segja: „Eina með öllu,“ þrumaði hún: „Þetta fólk er ekkert komið hingað til að vinna, heldur fara á bætur.“ 

Sesselja greip fyrir andlitið með skelfingarsvip. Hún heyrði hljóð sem minnti á rennandi vatn og fannst eins og líkaminn væri allur blautur og heitur. Sem betur fer skildi maðurinn hana ekki, né hvers vegna hún hljóp í burtu svo sundtaskan varð eftir.

Hún skellti aftur bílhurðinni og leit í baksýnisspegilinn. Hver var þetta? Sesselja sá móður sína fyrir sér kreista hönd hennar þegar þau gengu hjá erlendum verkamönnum á byggingarsvæði. 

Hvernig móðirin hafði beðið hana að þvo sér um hendur eftir að hafa leikið við Alvarez í næstu götu. „Geturðu ekki leikið við Hallgerði frekar? Hún kann að spila á píanó eins og þú. Bróðir þinn er til í að skutla þér til hennar.“ Móðir hennar, fíkniráðgjafinn sem flúði sjálf til Kanaríeyja yfir vetrartímann.

Sesselja herpti varirnar og reyndi að segja: „Ég er ein af góða fólkinu,“ en í staðinn kom: „Þessir helvítis hælisleitendur fá allt upp í hendurnar.“ Hún hrópaði upp fyrir sig með tárin í augunum og tók leigubíl heim.

Sesselja vandist þessu ekki, en hún hætti smám saman að grípa fyrir munninn þegar hún var ein. Hún uppgötvaði sér til undrunar að hluti af henni fann sannleikskorn í hvössustu ummælum. Þetta bæði kitlaði hana og fyllti reiði og skömm.

Þegar raddirnar tóku yfir fannst Sesselju nasirnar fyllast af móðu og líkami hennar hvíla á einhverju hörðu. Hún fann hitann renna inn í holdið: „Er þessi sem lögreglan lýsir eftir útlendingur?“ 

Stundum var þessi tilfinning... góð. Var hún að missa vitið eða að öðlast nýjan skilning á sjálfri sér?

Atli sonur hennar neyddi hana til Korpúlfs læknis. Hann hafði hikað við að kynna móður sína fyrir erlendri kærustu sinni, Aminu. Korpúlfur sendi hana í rannsóknir sem komu eðlilega út. Hann skrifaði svo upp á kvíðalyf sem hún tók aldrei.

Þegar Sesselja mætti Viðari nágranna sagði hann henni að starfsfólkið hafi skyndilega lokað heita pottinum í sundlauginni: 

Þegar hún mætti Viðari nágranna sagði hann henni að starfsfólkið hafi skyndilega lokað heita pottinum í sundlauginni: „Það er eitthvað að hitastillinum, potturinn var sjóðheitur.“ Hún vissi að Viðar færi daglega í heita pottinn. Bjóst við að röddin tæki yfir en náði að svara Viðari að sér þætti það leitt.

Ekki bar á neinu þrjá daga, en þá ætlaði hún að hrósa erlendum afgreiðslumanni í Nettó fyrir góða íslensku. Annað kom úr munni hennar: „Þetta fólk hefur verið hér í tíu ár og kann ekki stakt orð í íslensku!“ 

Sesselju fannst hún fljóta. Sá fyrir sér hveiti, sykur, egg og lyftiduft veltast yfir funheitri pönnu og fann aftur fyrir gigtinni smjúga inn í fingurna eins og bráðið smjör. Hún hljóp heim, á flótta í sínu eigin hverfi. Á flótta frá sínum eigin hugsunum.

Hún óð fram hjá Viðari nágranna í sameigninni sem mælti: „Jæja, potturinn fór í gang. Þessi Lithái kunni ekkert á þetta.“

Hún lokaði dyrunum. Potturinn? Gat það verið? Hitakófið, vatnshljóðin, lyktin. Það passaði við lokunartímann. Hún hafði oft farið í heita pott Dalvallalaugar. Fór með móður sinni í hann í gamla daga og hlustaði á fullorðna fólkið tala um „útlendingavandann“. Hafði ekki erlent barn drukknað í þessum potti þegar móðir hennar var lítil?

En var heiti potturinn uppsprettan, eða dró hitinn aðeins upp á yfirborðið eitthvað sem hún hafði sjálf reynt að halda niðri? Var potturinn þægilegur blóraböggull; bjó hún sjálf yfir fordómum innsti inni sem þægilegt hafði verið að varpa yfir á móðurina og óheflað fólk í sundfötum? 

Var móðir hennar vond? Manneskja sem hafði helgað líf sitt til hjálpar fólki með fíknisjúkdóm. Af hverju gaf lífið aldrei einföld svör?

Atli reyndi allt. Rökræddi við móður sína um málefni innflytjenda. Gaf henni símanúmer dægurmálaþáttar til að viðra skoðanir sínar. En áfram hélt hún. Hvernig yrði að kynna hana fyrir Aminu? Það voru farnar að renna tvær grímur á Aminu við dularfulla biðina: „Is your mother afraid of me?“ 

Atli gafst upp og laug að Aminu að þetta væri byrjandi heilabilun. Amina horfði á eldrauð eyrun. Var það lygi ef Atli trúði því sjálfur? Hann skvetti köldu vatni framan í sig. Tíminn var kominn. Þau urðu að komast yfir þetta.

En Sesselja sagði ekkert allt kvöldið. Hafði komist að því að hennar þögn hélt líka röddinni niðri. Hún benti á maga Aminu og lék eftir þungun. Atli horfði undrandi á móður sína. Af hverju talaði hún ekkert?

Amina brosti og rétti Sesselju kalt vatnsglas. Hún sagði: „Faðir mín, líka bilað heilann. Alzheimer.“

Sesselja fór í kleinu og rauf þagnarbindindið: „Burt með hendurnar! Þetta er hreint, íslenskt vatn!“ Amina horfði óttaslegin á Atla, sem gaf móður sinni illt auga. Sesselju fannst Amina allt í einu vera komin í sundbol og pírði augun á hana. Þannig gekk þetta í hringi eins og í hreinræktaðri íslenskri fjölskyldu.

Sesselja barðist við þörfina fyrir að tala um kostnað við heilbrigðisþjónustu hælisleitenda með því að bryðja ísmolana. Vildu ekki langflestir frið? Hafði hún ekki séð kærleikann með berum augum í starfi sínu? En undir niðri flæddi enn sama hveravatnið út í falinn, botnlausan pott.

Þegar þau voru komin út játaði Atli að móðir sín hefði ekki greinst með heilabilun, en breytingin á henni væri engu að síður bæði snögg og undarleg. Hann nefndi ekki samviskubitið yfir að hafa flutt að heiman. En hann var vissulega orðinn 25 ára. Amina horfði á bíl spóla í burtu hinum megin við götuna. Grár útblásturinn liðaðist á milli þeirra.

„I really want this to work out, Atli. But... I just need peace in my life now.“ Atla sveið þegar hún kvaddi. Þurfti hann í alvöru að velja á milli þeirra?

Eftir að parið gekk út rauk Sesselja inn á klósett, og baðaðist köldu vatni þar til hún skalf þver og endilöng. Daginn eftir bárust fréttir um að heitur pottur í Dalvallalaug hefði allt í einu byrjað að sjóða. „Það væri hægt að steikja kleinur í þessum hita!“ grínaðist fréttamaðurinn. Biluðum hitastilli var kennt um.

Sesselja leit út um gluggann, endurkast hennar á rúðunni var teygt og tvístrað. Höfðu þessar raddir alltaf tilheyrt henni á einhvern bældan, afskræmdan hátt? Var sundlaugin enn opin?

Sesselja skannaði sundmiðann. Fór dáleidd í gegnum búningsklefann. Fann hjartað slá í 37°C potti úr kjöti og beinum. Heyrði ylhýrt málið, vögguvísurnar, þjóðsögurnar, nöfn fjallanna. Sá fyrir sér fátækt fólk ganga yfir fornt landslag í gegnum hríð aldanna. Fyrir hvað? Fyrir hvern?

Hún fann gleðina og stoltið yfir að tilheyra þessari menningu. Sá svo risastóra ylvolga kleinu molna undir dökkum, traðkandi verum með framandi augnaráð. Síðan settist einn baðgestur á eftir öðrum í brennandi sæti með eldrauð augu og spúði gufustrókum yfir landið.

Sesselja hafði séð margt. Sumt fólk var svo ólíkt henni. Hún hafði spurt sig hvort það væri frelsi að hylja líkama sinn? Að karlmaður þyrfti að vera viðstaddur þegar kona fer til læknis? Hafði hún verið hrædd við að týna sjálfri sér? Mynd af móður hennar brá fyrir, marandi í 42°C potti með munninn upp úr: „Þetta fólk hugsar ekki eins og við, Sesselja.“

Hún stóð upp. Droparnir féllu af vörmum kroppnum. Hún gat ekki stjórnað hvað annað fólk lét út úr sér í sundi. En hún gat síað sínar eigin hugsanir. Átt rödd sem gat bæði sungið íslensk þjóðkvæði og boðið fólk velkomið. Þetta þurftu ekki að vera andstæður.

Amina sagði Atla að lífið hefði kennt henni að útiloka ekki fólk eftir fyrstu kynni. Faðir hennar hefði sjálfur sagt ýmislegt í sínum veikindum.

Næsta morgun sátu Atli og Amina við eldhúsborðið. Sesselja settist niður með þeim: „Ég vil að þú segir henni að mér þykir leiðinlegt hvernig ég var um daginn.“ Atli leit á hana með óvæntri aðdáun.

„Ég ætla að kenna henni íslenska vögguvísu fyrir barnabörnin.“

Gleðisvipur Atla snerist í skeifu: „Mamma! Hvað er að þér? Við vorum að kynnast!“

„Mér er alveg sama,“ sagði Sesselja. Ég var búin að hitta pabba þinn tvisvar þegar ég varð ólétt af þér. Svo veit enginn hvað ég verð lengi hér.“

Sesselja byrjaði að syngja: „Bíum bíum bambaló...“ Hún fann lykt af klór og brennisteini. Líkaminn þrýstist upp að hörðu plastinu. Heyrði einhvern setjast í pottinn: „Það ætti bara að senda þetta lið heim í næstu vél!“

Sesselja hækkaði róminn. Söng um vin sem hún vaggaði í ró yfir hlýrri gufu: „Þetta fólk...“ Hún horfði á Atla og Aminu sem brostu bæði. Móðir Sesselju maraði í soðnu vatninu með froskalappir á bakkanum. 

„En úti bíður andlit á glugga."

Róandi söngurinn, stoltur en hlýr, var hennar val. Söngur sem var ekki endanleg lausn, en upphafið að einhverju nýju. 

Sesselja teygði sig í handklæðið. Klórinn sveið í augun. Hún reyndi að heyra ekki hæðnisraddirnar sem héldu áfram að bubbla í fjarlægum potti.

„Borðar Amina kleinur?“

Hvíti járnsmiðurinn

Gylfi fann stingi í fótunum við að horfa á afa sinn ganga inn í barnaherbergið, og augun urðu þurr eins og eplið sem hann hafði falið undir rúminu þegar amma hans dó. „Þú nemur húsið,“ sagði afinn. Hann lagði höndina á vegginn: „Finndu, hérna tifar hann.“

Gylfa fannst best að sitja á gólfinu inni í herbergi þegar foreldrar hans rifust. Hann fann þrýsting í kviðnum, eins og raddirnar nörtuðu í eitthvað innra með honum. Hann skildi ekki orðin en vissi að þau snertu hann: 

„Jónína, við eigum ekki efni á... 

...Gylfa og þú kaupir samt...

...það eina sem þú...“

Nóttina eftir sjö ára afmælið vaknaði Gylfi við háreysti frammi á gangi, eins og oft áður. En þetta skipti var öðruvísi. Það var enginn herpingur í maganum, heldur hljóð sem var ekki hans eigið. Ekki grátur móðurinnar eða skrjáf í lyfjaspjaldi, heldur lágt hvísl úr veggnum.

Fyrst sá Gylfi ekkert og hljóðið hætti. En síðan heyrðist lágvær en skær titringur. Gylfi sá glæra, mjóa stilka færast upp vegginn, fasta við gegnsæja skel. Útlínurnar hurfu undir flagnaða málningu þegar pabbi Gylfa opnaði dyrnar og faðmaði hann. Munnur pabbans brosti en augun þögðu.

Mamma Gylfa fór í langa vinnuferð og þegar hún kom til baka bökuðu þau þrjú saman pönnukökur. Þegar foreldrarnir fífluðust í eldhúsinu fann Gylfi fyrir hlýjum straumi fara upp beinin og fiðringi í iljum. Sæt og mjúk lyktin af pönnukökunum myndaði þunnan hring sem snerist í loftinu.

En þegar afi hans lést og mánaðamótin skriðu yfir dagatalið hrópaði mamman á pabbann, og skordýrið kom aftur. Í þetta sinn voru angarnir og búkurinn ekki gegnsæ heldur fölur, og minnti helst á hvítan járnsmið. Hann boraði sig undir málninguna yfir rúmi Gylfa. Skildi eftir sig grófa hnoðra á gólfinu, eins og þurr, grá epli. Faðir Gylfa ryksugaði upp hnoðrana.

Gylfi virti járnsmiðinn fyrir sér. Gróf hann göng, eða var hann svangur? Hann setti puttann í gatið og stakk síðan upp í sig. Fyrst fann hann fyrir létti. En síðan kom sama þykka og daufa bragð og þegar móðir hans opnaði lyfjaskápinn, svo hann skyrpti á gólfið.

Járnsmiðurinn leit ekki við eplabitanum sem Gylfi skildi eftir handa honum. Hlustaði ekki þegar Gylfi talaði við hann. Gylfi reyndi að hugsa um sætu og mjúku pönnukökulyktina. Hvernig pabbi hans stríddi mömmunni og svífandi tilfinningunni í liðunum.

En ekkert gerðist og járnsmiðurinn hélt áfram að narta í vegginn. Þegar lætin frammi urðu hærri, vann járnsmiðurinn hraðar. Og þegar pabbi hans skellti hurð, bættist ný löpp við búkinn.

Gylfi þorði ekki að segja foreldrum sínum frá járnsmiðnum af ótta við að gera illt verra. Þau höfðu oft sagt honum að hafa hljótt þegar þau töluðu saman.

Hvað ef veggurinn hryndi yfir hann? Á sama tíma fannst Gylfa gott að vita af járnsmiðnum, eins og þeir hefðu komist að þegjandi samkomulagi. Eins og járnsmiðurinn væri að segja það sem enginn annar gat sagt.

Síðan var það eitt kvöldið að Gylfi heyrði rödd afa síns innan úr sprungunni, með undarlegu bergmáli: „Sjáðu.“

Gylfi leit í gegnum rifuna. Sá báða foreldra sína. Þegar faðirinn gekk alvarlegur um gólfið fann hann herping í maganum. Andvarp móðurinnar gerði rif Gylfa þyngri. Rödd afans sagði: „Minn nærðist á þögninni.“

Dag einn kom járnsmiðurinn úr vegg grunnskólans. Þegar hann horfði á Öldu kennara hrópa á Björn að vera kyrr fann Gylfi fyrir bruna í bringunni eins og Alda hefði þrýst að því logandi kyndli. Og þegar Gylfa var litið á Björn fann hann straum í fótunum og ið í höndum, eins og hann þyrfti sjálfur að hlaupa um matsalinn.

Gylfi sagði ekkert, því Alda kennari virtist eiga nóg með kyndilinn þegar Björn hlustaði ekki. Hann fann hve þreytt hún var. Og Gylfi passaði að vera þægur svo Björn gæti hreyft sig meira án þess að vera skammaður.

Gylfi sagði engum frá því að hann fann til í bakinu þegar Alda skammaði Björn, eða var sársaukinn alfarið þeirra? Kennararnir hrósuðu Gylfa á foreldrafundum fyrir að vera þægur.

Árin liðu og rödd afans í veggnum varð hans eigin. Járnsmiðurinn varð að tilfinningu í andlitum annarra; skjálftanum í hendi Áskels fyrir próf, þögn kærustunnar þegar hann talaði við aðra stelpu. Þegar pabbi hans öskraði af gleði þegar Gylfi skoraði á körfuboltamótum fannst honum maginn í sér sogast inn í langt og mjótt gat.

Seinna fékk Gylfi ráðgjafastöðu hjá stóru lánafyrirtæki. „Númer 26!“ Ungt par gekk inn. Þegar Gylfi dró upp skuldastöðu parsins horfði konan þurrum augum á manninn sinn. Stóllinn varð allt í einu harðari. Kviður Gylfa skrapp saman eins og gamalt epli.

Þegar parið var farið sat eftir rykhnoðri undir borðinu sem Gylfi stakk ósjálfrátt í skúffuna. Pönnukökulykt barst úr veggnum á móti. Hann fann stingi í fótunum þegar afi hans gekk rólega inn í herbergið. Hann dró upp símtólið og bauð parinu annan tíma.